یادداشت جلسه پنجم؛ مرتضی شکاری
بنام خدا
نگاه علمی به واقعیت ها در دوره روشنگری
در این یادداشت اساسا به دنبال این هستیم که بدانیم نگاه علمی به پدیده ها و واقعیات چه نوع نگاهی است؟
و یا به عبارت دیگر نگاه علمی چه خصوصیاتی میتواند داشته باشد؟
پدیده ها در دوران قبل از سده هجدهم با روش استدلال قیاسی و استنتاجی بررسی می شد. اما عصر روشنگری دیگر این نوع نگاه را و روش را مردود می داند. نقطه آغازین این نوع نگاه را می توان در اندیشه های نیوتن دید. روش نیوتن دیگر روش قیاسی محض نبود؛ بلکه او بیشتر به روش تحلیلی روی آورده بود. در واقع در عصر روشنگری آنچه که از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود دستیابی به اصول پدیده بود. برای رسیدن به اصول، ابتدایی ترین قدم مشاهده است.
نگاه متفاوت نیوتن در این نقطه بود که او برای فهم جهان و نه تلاش برای انتظام جهان تلاش می کرد.
بررسی قدم به قدم و تکوینی یک پدیده راه را برای رسیدن به اصول هموار می کند. نکته تمایز دهنده نگاه علمی و نگاه غیر علمی در همین جاست. در واقع روند بررسی تکوینی پدیده نگاه علمی به یک پدیده محسوب می شود.
این که یک پدیده در چه شرایطی رخ داده و چه ارتباطی بین آن و محیط پیرامونش می توان یافت؟
برای فهم این روش باید در خلق آن پدیده دخیل بود. برای خلق آن ابتدا باید به دقت پدیده را تجزیه کرد. در مرحله بعدی تلاش بر آن است تا بتوان ارتباط هر یک از این اجزا را به یکدیگر به خوبی درک کرد. در نهایت ترکیب مجدد این اجزاست که به آفرینش و خلق مجدد آن پدیده منتهی میشود. اما تفاوت پدیده بوجود آمده با واقعیت قبلی در این است که این بار این انسان است که نقش محوری در رویش آن دارد نه طبیعت.
این نوع نگاه از خصوصیات بارز سده هجدهم محسوب میشود، چرا که این نوع نگاه یا به تعبیری فرم اندیشه باعث رشد علم در همه حوزه ها می شود.
به خوبی توانستید آنچه کاسیرر درصدد بیان آن است، به زبان آورید و خصوصاً تاکید نمودید که ویژگی های متمایز کننده تفکر در عصر روشنگری، ویژگی های فرمی است. کاسیرر به ما گفته بود که توجه به فرم اندیشه در دوران روشنگری است که می توانند روح این دوران را به ما نشان دهد. همانطور که در این یادداشت آوردید، همین فرم است که حقیقت «علم» را آشکار کرده و از بررسی های غیر علمی متمایز می کند. اما در این فرم به واقع چه هست که در فرم های معرفتی پیش از روشنگری وجود ندارد. مثلا چرا یافته های طبیبان پیش از این دوران را نمی توان یافته هایی علمی دانست؟ این حرفی لست که شما در این یادداشت آورده اید. البته شما به این موضوع بی التفات نبوده اید اما تلاش من این است که شما برگردانم تا دوباره آنچه نوشته اید را عمیق تر بخوانید و ببینید آیا همه آنچه که نوشته اید را دریافته اید.