یادداشت جلسه اول؛ مسعود عبداللهی

کاسیرر ویژگی­های فلسفه روشنگری را به عنوان مهم ترین شاخصه ی مهم این دوران می نگرد. که عصر روشن گری به خودی خود تمایزی از بقیه دوران­ها ندارد و نمی توان گفت که اتفاق خاصی عصر روشن گری را از بقیه تاریخ جدا می­سازد حتی اگر بخواهیم آن را در قالب نوعی نظم ظاهری در نظر بگیریم و ان را به سازمانی از تفکرات تاریخی تقلیل دهیم به چیزی خاصی دست نخواهیم یافت. بلکه حتی در این میانه به تناقضاتی خواهیم رسید که طرح روشنگری را بیش از پیش از دست خارج خواهد کرد. پرداختن به عصر روشنگری از آن حیث معنا می­یابد که با گذر از سطح، و پرداختن به اصل و روح جریان روشنگری خودر ا از سایر دوران­ها متمایز می کند. عصر روشنگری به تفسیری از تاریخ توجه دارد که قصدی بر شرح وقایع در بستر زمان و پرداختن به جریان اتفاقات ندارد؛ بلکه فقط به خطوط کلی روشنگری با رجوع به گذشته و ارائه طرحی جدید از آن و نگاهی به آینده معنا می­یابد به مثابه روح حاکم بر زمانه می­پردازد.

با بیانی شفاف­تر می­توان گفت که فلسفه روشنگری به دنبال ثبت نتایج یا توصیف آن نیست بلکه منظور آن تبیین و آشکار ساختن نیروهای فرم دهنده جنبش عقلی است، البته باید در نظر داشت که فلسفه روشنگری نسبت به گذشته خود بیگانه نیست و به گونه ای منفصل از تاریخ طرح نمی شود. بلکه با حفظ وابستگی محتوایی به گذشته خود فرمی کاملا نو از اندیشه فلسفی می­آفریند، و اینجاست که «فرم» و اهمیت آن در جریان روشنگری اهمیت پیدا می کند، همان جایی که هرچیزی معنایی تازه­ای می­گیرد و در چشم انداز فلسفی نو بیان می شود؛ در واقع در همین مقطع است که فلسفه با شکست فرم­های سنتی یعنی فرم نظام­های متافیزیکی پیشین اعتقاد خود را به روح سیستم حاکم بر تفکر از دست می دهد. البته باید متذکر شد که فلسفه روشنگری در مخالفت با مستقیم با روح سسیتم به هیچ وجه روح سیستماتیک را رها نمی کند بلکه بیشتر تلاش می­کند تا این روح را به شیوه ای دیگر و موثر­تر به کار برد.

این فلسفه خود را همانند فلسفه­های پیشینی در قواعد خاصی از تفکر محصور نمی کند. بلکه نوعی فعالیت درون ماندگار(immanent) دارد و به وسیله آن می خواهد به صورت آزادانه فرم بنیادی واقعیت را کشف کند. فرم نظام های متافیزیکال جزمی که پیش از روشنگری حاکم بود به نوعی بر تعدادی از آموزه های خشک و جامد و مقید کردن آن به تعدادی از اصول موضوعه تحول ناپذیر و خارج از سوژه محدود می شد؛ یعنی آنکه سوژه امری متافیزیکال را در خارج از خود قرار می داد و تمام ساختار معرفت مبتنی بر آن نظم پیدا می کرد اما متافیزیک غالب در دوران روشنگری به قول کانت متافیزیکی انتقادی است؛ یعنی نوعی متافیزیک که در درون خود سوژه کار می کند و مبتنی بر نیروهای شناختی خود سوژه شکل می گیرد. و در واقع  این همان امر درون ماندگار است که به عنوان ویژگی مهم دوران روشنگری مطرح می شود.

فلسفه روشنگری همان فلسفه­ای است که نمی توان آن را از علوم طبیعی، تاریخ و حقوق جدا کرد بلکه فلسفه هوایی است که آنها می توانند در آن تنفس کنند ، فلسفه دیگر به عنوان جوهر مجزای عقلانیت نیست بلکه می توان آن را در خاصیت روشها  و فراگرد شناختی بنیادینش جستجو کرد.؛ فلسفه روشنگری از فرمهایی ثابت و پایان یافته به نیروهای فعال  و از نتایج محض به فرمان های لازم الجرا مبدل می شوند و در واقع معنای آفرینندگی اندیشه روشنگری هم در ذیل همین حرکت و عدم ثبات معنا می شود. در واقع در این عصر فلسفه دارای اصول موضوعه ثابتی نیست بلکه دائما شالوده خود را بازیابی می کند و باید به صورت مدام پویا باشد و پرسشگری کند. به عبارتی دیگر این فلسفه همانند فلسفه هایی پیشین خود یک فلسفه بازتابی که منعکس کننده افکار فلسفی-تاریخی باشد نیست بلکه در روح خود نوعی جستجوگری و پرسشگری دارد. وظیفه فلسفه روشنگری این نیست که زندگی را مشاهده نماید و آن را با اصلاحات اندیشه بازتابی تصویر کند بلکه به نوعی بازیابی اندیشه اعتقاد دارد و تقلید در اندیشه را جایز نمی داند بلکه توان و ارزش آن را در شکل بخشیدن به زندگی می داند  که در واقع طرح روش و علمی بودن و نوعی طرحی مسیر برای دستیابی به حقیقت است.